Odzież w strefach EPA i cleanroom

Współczesny zakład produkcyjny lub serwisowy to strefa wypełniona wieloma sprzętami i kosztowną aparaturą zwykle z zaawansowaną elektroniką. Dobór tego wyposażenia, sposób finansowania zakupu, metody walidacji i konserwacji to najczęściej decyzje rozważane wielokrotnie i dokładnie przemyślane. W mnogości decyzji, zwykle pomijana jest istotna kwestia należytego wyboru i metod serwisowania odzieży. W poniższym artykule przedstawione zostaną możliwości zaopatrzenia laboratorium w produkty odpowiednie do większości potrzeb. Wskażemy także na bardzo korzystną (również ekonomicznie) metodę wynajmu odzieży, połączoną z praniem i serwisowaniem. Ubrania i obuwie to niezwykle ważne elementy wyposażenia firm z branży elektronicznej, są to bowiem czynniki w bezpośredni sposób wpływające na szereg elementów kluczowych dla jakości produkcji i komfortu pracy. Zgodnie z międzynarodowymi badaniami, około 70% uszkodzeń komponentów elektronicznych wywołane jest nieprawidłową ochroną personelu! Uszkodzenia elementów są przy tym często niezawinione przez człowieka, a najczęściej operator nie zdaje sobie sprawy ze swego działania. Wartości potencjałów podczas wykonywania czynności na stanowisku pracy wynoszą od kilkuset woltów do kilkunastu bądź nawet kilkudziesięciu kilowoltów, np. podniesienie się z krzesła wywoła zmianę potencjału człowieka o 1,5kV. Powstające wyładowania mogą, więc uszkodzić elementy i układy na etapie ich powstawania, badania lub serwisowania. Przy czym uszkodzenia mogą się ujawnić dopiero po dłuższym okresie lub przy wystąpieniu niekorzystnych warunków. Wyładowania elektrostatyczne mogą również powodować przekłamania w pracy urządzeń bądź błędy pamięci w układach programowalnych. Wymaganym elementem ochrony jest więc specjalistyczna odzież antystatyczna z włóknami przewodzącymi, które tworzą klatkę Faradaya, zapewniającą zabezpieczanie przed wyładowaniami elektrostatycznymi poprzez tłumienie statycznych pól elektrycznych. Fartuchy, bluzy, koszulki, spodnie, kombinezony – wybór odzieży jest bardzo szeroki. W przypadku pracy z układami szczególnie wrażliwymi pamiętać należy również o rękawiczkach z włóknami przewodzącymi. Strój powinny uzupełniać buty wykonane z przewodzącego materiału, które w celu zapewnienia pełnej ochrony muszą zachować kontakt z matą antystatyczną lub przewodzącą (i uziemioną) podłogą. Dobór odzieży musi uwzględniać co najmniej kilka podstawowych czynników:

• zapewnienie bezpieczeństwa pracy i ochrony pracowników oraz spełnienie norm zgodnie z wymogami prawa. Należy zwrócić uwagę czy wybrana odzież jest odzieżą ochronną co potwierdza certyfikat wydany przez niezależne od producenta uprawnione laboratorium. Niestety należy stwierdzić, że w polskich realiach certyfikaty w jakie wyposażana jest odzież częstokroć nie mają nic wspólnego z jej rzeczywistym parametrami oraz wymogami prawa. Pamiętać należy, że odzież ochronna nie może być wprowadzona na zakład jeśli nie spełnia wymogów prawa i nie jest uszyta w odpowiedni sposób. Zlekceważenie tych kwestii w głównej mierze skutkuje poważnymi konsekwencjami. Odrębną sprawą jest jakość produktu wytwarzanego praktycznie bez żadnej kontroli niezależnych jednostek certyfikacyjnych np. importowanego z dalekiego wschodu.
• uwzględnienie specyficznych warunków procesu badawczego lub produkcyjnego,
• jakość i pewność pomiarów bądź produkcji,
• metody konserwacji i prania odzieży (szczególnie istotne dla odzieży wysoce specjalistycznej np. clean room’owej gdzie ubiór stanowi jeden z krytycznych warunków skuteczności procesu i wymogów bezpieczeństwa),
• uwzględnienie dynamiki ruchów użytkownika i zapewnienie wygodnej, wielogodzinnej pracy.

Ustalenia przed wyborem Właściwie zdefiniowanie norm, które spełnić musi odzież, nie jest zadaniem prostym, nie jest także możliwe szersze zaprezentowanie tejże tematyki w krótkim artykule. Wspomnieć należy jedynie o potrzebie oparcia się w tych decyzjach na wnikliwej analizie prowadzonych w laboratorium prac, określeniu czynników szkodliwych i niebezpiecznych, poznaniu wymagań prawnych i wewnątrzzakładowych oraz uzyskaniu opinii o zgodności z przepisami BHP. W praktyce bardzo często określenie norm prowadzone jest wspólnie z dostawcą odzieży. Marka odzieży Reeco wytwarzana przez firmę RENEX zapewnia klientom bezpłatne doradztwo w zakresie doboru produktu do wymagań procesu oraz zgodność z normami. Dedykowani Product Menagerowie dostępni są dla klienta w kontakcie email, telefonicznym a także doradzają na miejscu, w siedzibie klienta. Odzież do pomieszczeń czystych Odrębna kategoria to odzież do pomieszczeń czystych clean room. Tu decydować będzie zabezpieczanie przed pyleniem. Człowiek wkraczający do strefy czystej w specjalnie przygotowanej szatni musi przebrać się w kompletny strój (nie rzadko łącznie z bielizną) składający się z kombinezonu, czepka z maską, rękawic i obuwia. Dopiero tak przygotowany wchodzi poprzez śluzę powietrzną do strefy czystej. Jak łatwo sobie wyobrazić praca w kombinezonie przez kilka godzin dziennie (a zdarza się kilkanaście godzin pracy np. gdy mówimy o zadaniach wykonywanych przez transplantologów) może stać się skrajnie nieprzyjemną i krępować ruchy. Jakość odzieży a pewność pracy badawczej i produkcyjnej Jakość szycia i użytych materiałów jest sprawą kluczową. Tak prozaiczny problem jak nitki, które wystają ze szwów, może stać się poważnym zagrożeniem, na przykład, gdy przypadkowa nitka dostanie się do badanej próbki lub przygotowywanej aplikacji. Źle przygotowana tkanina antystatyczna, która straci właściwości po kilka praniach to kolejny częsty problem wpływający na jakość pomiarów i produktu. Znanych jest wiele przypadków, gdy tak z pozoru drobna sprawa, jak wadliwie wykonana odzież, stała się powodem zniwelowania efektów wielomiesięcznych badań a nawet doprowadziła do powstania niebezpiecznego produktu finalnego co zaowocowało np. katastrofą komunikacyjną. Należy polegać na sprawdzonych producentach, legitymujących się referencjami i certyfikatami. Są to firmy zwykle z wieloletnią historią, które dobiorą lub wyprodukują odzież dla konkretnych potrzeb. Odzież stanowi ważną część wyposażenia i błędem jest wybieranie jej bez analizy. Ekonomiczność i rozsądek – wynajem odzieży Wydawać by się mogło, że odrębnym zadaniem jest pranie i serwisowanie odzieży. Pranie specjalistycznej odzieży we własnym zakresie najczęściej jest najgorszym z rozwiązań a jego wady szybko stają są oczywiste. Przede wszystkim pracownik w warunkach domowych nie jest w stanie przeprowadzić prania w sposób zapewniający jej dalsze prawidłowe użytkowanie. Odzież bowiem, bardzo szybko straci właściwości antystatyczne a już z pewnością nie będzie mogła być wykorzystywana w strefach czystych. Specjalistyczny proces prania, odbywający się w pomieszczeniach o kontrolowanych parametrach środowiskowych, gwarantuje pełen monitoring zanieczyszczeń typu kurz i pył, niezbędny dla branży elektronicznej, farmaceutycznej, biotechnologicznej i optycznej. Takie warunki zapewniają jedynie pralnie zbudowane w pomieszczeniach typu Clean room. Pralnia taka funkcjonuje także w Polsce a poziom czystości kontrolowany jest przez system monitoringu w zakresie:

• ilości wymiany powietrza na 1h
• temperatury
• wilgotności
• nadciśnienia w pomieszczeniu
• ilości cząstek o wielkości 0,3 – 5,0 mikrona

Dla odzieży cleanroomowej możliwe jest pranie jedynie w takim standardzie i w kontrowanych warunkach zgodnie z normami ISO 14644 lub GMP (Good Manufacturing Praktices). W przeciwnym razie odzież stanie się pyłotwórcza i jej użycie w strefie czystej obniży klasę czystości niwelując efekty pracy. Pranie przemysłowe zwykle połączone jest z usługą wynajmu, a nie zakupu odzieży. Jest to usługa bardzo korzystna, od lat powszechna u naszych zachodnich i północnych sąsiadów, a i w Polsce staje się bardzo popularna dla praktycznie każdego rodzaju odzieży laboratoryjnej, ochronnej i roboczej. Zdecydowała o tym przede wszystkim racjonalność i ekonomiczność tego rozwiązania. System, skonstruowano tak, by gdy jedna sztuka odzieży znajdowała się w użytku, druga dostępna była w szafce pracownika, trzecia zaś prana (dopuszczalne są inne warianty). Cotygodniowe wymiany niwelują problemy z zabrudzona odzieżą lub jej brakiem. Ponieważ klient nie jest obciążany kosztami zakupu odzieży a jedynie jej wynajmem połączonym z usługą prania, rozwiązanie to jest zdumiewająco korzystne ekonomicznie, zwłaszcza w porównaniu do zakupu odzieży i dodatkiem pralniczym. Ponadto odzież jest cały czas serwisowana przez co rozumie się jej profesjonalne naprawy i utylizację. W takim cyklu odzież może być wykorzystywana w dobrym stanie nawet do 5 lat. Odzież jest elektronicznie nadzorowana, Klienci mogą online sprawdzać jej stan, etap użytkowania, cykl w obiegu. Zyskujemy pełną kontrolę nad ważnym elementem laboratorium i możemy wyeliminować większość problemów logistycznych i serwisowych a jednocześnie zredukować koszty, niekiedy nawet znacznie. Podsumowując należy stwierdzić, że korzystając ze sprawdzonych, profesjonalnych rozwiązań jesteśmy w stanie otrzymać odzież przygotowaną odpowiednio do naszych potrzeb, zgodnie z obowiązującymi normami i bez uciążliwych trudności związanych z jej utrzymaniem w wymaganym stanie. Zawsze należy zwrócić uwagę na wyposażenie odzieży w wymagane, wiarygodne certyfikaty. Zadanie to warto jest, więc powierzyć w całości profesjonalnym podmiotom. Jerzy Kustra RENEX odziez@renex.com.pl © Renex